Sumar is een van de zeventien dorpen in de gemeente Tytsjerksteradiel. De Nederlandse naam van het dorp was Suameer, maar sinds 1989 zijn de Friese plaatsnaamaanduidingen de officiële. Reeds in 1447 werd het dorp, toen geschreven als Sudermeer, in het Charter-boek genoemd. Het dorp ligt op een hogere zandrug.
De dorpsvlag laat drie getande banen van rood, wit en groen zien: rood staat voor de heide (paars bestaat niet in de heraldiek) en groen voor het grasland.
Sumar telt zo’n 1350 inwoners (op 1 januari 2021 waren dat 1357) en was oorspronkelijk een agrarische gemeenschap, met rondom de kerk wat kleine middenstand. De laatste jaren loopt het aantal landbouwers snel terug. Veel boerderijen worden niet meer als zodanig gebruikt.
Het dorp ligt vlakbij het Bergumermeer. De naam Sumar (Suameer) verwijst naar haar ligging: ten zuiden van het (Bergumer-)meer. Ten zuidwesten van Sumar ligt Sumarreheide. Eens lag hier, tussen Sumar, Nijega en De Tike een uitgestrekt heideveld. Zo ver het oog reikte zag men heide. Hier woonde de arme bevolking in zelfgebouwde plaggenhutten, waar de hygiëne zeer te wensen overliet. Rond 1900 is de heide ontgonnen en herschapen in vruchtbaar wei- en bouwland. Van de heide resteert nog zo’n 0,2 are. Het is te vinden aan de Joute van der Meerweg. Ook de ontginningsboerderijen aan de Heerenweg, die in het tweede deel van de 19e eeuw zijn gebouwd, herinneren nog aan de tijd van de ontginningen. Op de hogere zandgronden zien we boomwallen als afscheiding tussen de percelen.
Ten oosten van Sumar vinden we de es (de Iest). Het gebied is al zeer oud en heeft een bijzondere blokverkaveling. Hier vinden we elzensingels als afscheiding.
In Sumar staat een aantal markante gebouwen, die het bekijken meer dan waard zijn. Korenmolen ‘De Hoop’ dateert van 1867. Vrijwillige molenaars zorgen ervoor dat de molen elke zaterdag in bedrijf is. Men kan er dan terecht voor versgemalen meel.
De kerk is herbouwd in 1769. Boven de toegangsdeur zit een, door grietman H.W. van Altena geschonken, ingemetselde steen. Ook de gebrandschilderde ramen, gemaakt door IJpe Staak zijn het bekijken waard.
Wanneer men via Burgum het dorp binnenkomt treft men eerst een vijfpootsronde. Aan deze rotonde staat een kunstwerk, gemaakt door beeldend kunstenaar Anne Woudwijk. Het kunstwerk is een eerbetoon aan de bekende Sumarder onderwijzer K.L. de Vries. Hij kweekte nieuwe aardappelrassen en ontwikkelde zo ook het wereldberoemde ‘Bintje’.
Andere befaamde en bekende Sumarders zijn Knilles Wijtzes van der Wal, it boerke fan Sumar, die als wonderdokter mensen van allerhande kwalen af hielp. Jan Elzinga maakte aan het begin van de 20e eeuw een mechanisch kunstwerk ‘Salomo’s eerste rechtspraak’. Hij trok er mee langs de dorpscafé’s.
Griet Spaanderman-Wielinga schreef een aantal streekromans, waaronder het bekende ‘It Goudene Uleboerd’. De bekende theoloog ds. Oepke Noordmans woonde en werkte van 1910 tot 1923 in ons dorp.
Sumar heeft een actief verenigingsleven en daarbij speelt dorpshuis ‘De Kamp’ een belangrijke rol. In ‘De Kamp’ houden diverse verenigingen hun bijeenkomsten. In dorpskrant ‘De Koekoek’ leest u actuele informatie over het dorp en de activiteiten. De dorpskrant wordt elf keer per jaar gratis verspreid.
Ids Krol